Kolorowe bombki na zielonej choince to nieodłączny element dekoracji domów podczas Świąt Bożego Narodzenia. Zestawienie koloru czerwonego z kolorem zielonym często kojarzy się z okresem świątecznym i tematycznymi dekoracjami. Nic zatem dziwnego w skojarzeniu obsypanego czerwonymi nibyjagodami cisa jako idealnego materiału na świąteczną dekorację, naturalną choinkę z gotowymi bombkami, taki gotowiec prosto z lasu. Brzmi dobrze…. ale….
Czerwone kuleczki to osnówka skrywająca w swoim wnętrzu nasiono. Dla ludzi nasiono to jest silnie trujące (małe dzieci proponuję trzymać z daleka), a dla ptaków i wielu ssaków wręcz przeciwnie stanowiąc ważny element diety jesienno- zimowej.
Prawdę mówiąc cały cis jest trujący (z wyjątkiem wspomnianej osnówki), ponieważ zawiera toksyczne związki z grupy alkaloidów powodujące zaburzenia pracy serca, układu trawiennego i oddechowego. Z jednej strony mówi się, że skutki jego spożycia mogą być dla człowieka śmiertelne, ale z drugiej strony warto wiedzieć, że moc owych związków chemicznych farmacja potrafiła przekształcić w lek stosowany w terapiach nowotworowych. Z resztą w zielarstwie często mówi się, że tak naprawdę każda roślina może okazać się trująca w złej dawce.
Podsumowując nasiona, igły, gałązki, pień i korzenie są w cisie trujące, a jedynie nieszkodliwa dla ludzi jest czerwona osnówka. I tu pojawia się pytanie: Dlaczego tak jest? Co się za tym kryje?
Lubię szukać przyczyny w tym co obserwuję na łonie natury,
bo okazuje się, że wszystko ma jakiś sens – kolory, zapachy, kształty i wiele
jeszcze innych elementów, na które zazwyczaj nie zwracamy uwagi.
W przypadku cisa czerwona mięsista osnówka jest zachętą dla
zwierząt do uczty. Wraz z konsumpcją nibyjagody zwierzęta połykają ukryte w
niej nasiono. Nie jest ono trawione przez zwierzęta i w nienaruszonej postaci
wydalane w jakimś zakamarku lasu. Tak oto cis zafundował sobie transport
potomstwa w nowe tereny. Przy sprzyjających warunkach z nasiona wyrośnie nowy
cis, który powtórzy podobny manewr.
A w kwestii toksyczności innych części tej rośliny, to w
przyrodzie często jest ona wykorzystywana jako broń przed szkodnikami. Może tu
tkwi tajemnica dużej odporności cisów na
choroby i szkodniki. I pewnie dlatego są jednymi z najbardziej długowiecznych
roślin żyjąc po kilka tysięcy lat.
Najstarszym cisem w Polsce jest Cis Henrykowski, którego wiek
szacuje się na ponad 1200 lat. Po szybkiej kalkulacji wychodzi na to, że został
posadzony jeszcze przed powstaniem państwa polskiego i nastaniem dynastii Piastów.
Ale to nic, w Wielkiej Brytanii rosną cisy, których wiek szacowany jest na 2-4
tysięcy lat.
W odległych latach drewno cisu ze względu na twardość a
jednocześnie giętkość było wykorzystywane do produkcji łuków i kusz. Zapotrzebowanie
na jego drewno było tak duże, że w XV wieku król Władysław Jagiełło ustanowił
jego ochronę, by całkowicie nie przestał istnieć. Pobudki ekologiczne raczej
nie wchodziły tu w grę lecz ważniejsze było zabezpieczenie surowca dla wojska.
I tak cis stał się pierwszych chronioną rośliną w Polsce.
Odkryłam przed Wami tajemnice cisu i wiecie już, że nie zastąpi nam choinki udekorowanej bombkami. Jako alternatywę proponuję tradycyjną podłaźniczkę, o której pisałam tu.
Dąb różne ma oblicza i kryje wiele tajemnic… Starszemu pokoleniu jednoznacznie kojarzy się z polską ziemią, ale niestety dzieci na zajęciach często go nie rozpoznają. Czas to zmienić! Pokusiłam się o zebranie różnych gromadzonych przeze mnie informacji o dębach pod kątem wykorzystania ich do zainteresowania dzieci przyrodą. Zaczynamy…
Drzewo symboliczne, mityczne
Symbol długowieczności
Dąb pojawia się w mitologii greckiej, rzymskiej, u Celtów, Słowian i w wierze chrześcijańskiej. Wiązany był z boskością. Składano pod nim ofiary i otaczano wielką czcią. Rozłożysta korona dębu miała stanowić podporę nieboskłonu i być siedliskiem bóstw, a korzenie sięgać głębin piekła. Dąb był zatem symbolem wszechświata, długowieczności i nieśmiertelności.
Takie wyobrażenia o dębie zapewne mają związek z jego żywotnością, która dochodzi do tysiąca lat. W Polsce najstarszym znanym dębem ok 800 letnim był dąb Bolesław, powalony przez siły natury w 2016r.
dąb w parku Pałacu w Wilanowie
W związku z omówioną symboliką i jego długowiecznością wiele dębów na terenie Polski zostało uznanych za pomniki przyrody. Jest ich aż 11 tysięcy w grupie 30 tysięcy pomników przyrody .
I tu propozycja dla małych przyrodników: przy kolejnych wakacjach, wycieczkach poza miasto czy nawet spacerach w miejskich parkach sprawdźcie czy nie spotkacie jednego z chronionych tysięcy dębów. Weźcie aparat, miarkę, kartkę papieru i udokumentujcie co zobaczycie. Za parę lat jak nadarzy się kolejna okazja porównacie swoje spostrzeżenia.
Uroczysta odznaka
Starożytni Rzymianie i Grecy wierzyli, że dąb jest siedzibą Jowisza i Zeusa. Dodatkowo Rzymianie odznaczali swoich wybitnych obywateli za zasługi wieńcem z liści dębowych (corona civica).
corona civica dla obywatela misia
Na zdjęciu moja wersja corona civica dla obywatela misia, za jego wielkie zasługi w utulaniu domowników. Zróbcie swój – może być wieńcem za zasługi lub po prostu dekoracją w świąteczny czas. Potrzebny jest drucik oraz duuużo dębowych liści.
Symbol męstwa
Od wieków dąb symbolizował męstwo, siłę i mężczyznę. Świadczą o tym powiedzenia typu „chłop jak dąb” czy „wielki jak dąb, a głupi jak głąb”. Znacie jeszcze jakieś? Możecie utworzyć swoje rymowanki.
Nazewnictwo
Od dębu wywodzi się dawna nazwa kwietnia – dębień. Związane jest to z okresem kwitnienia
dębów, który przypada na wiosenne dni kwietnia.
Jest imię męskie Dąb i żeńskie Dąbrowa=Dobrawa, ale i wiele nazw miast i miejscowości wywodzi się od dębów np. Dębki, Dąbrówka.
I tu kolejny pomysł na zabawę: Otwórzcie książkowy atlas Polski i policzcie wszystkie miejscowości kojarzące się z dębem.
Pieniądze
Motyw żołędzi i liści dębu pojawia się w wielu herbach miast i na monetach. W moich zbiorach znalazłam liście dębu na marce niemieckiej, na groszach z okresu międzywojnia, na francuskim franku z okresu powojennego, na obecnych w obiegu eurocentach i polskich groszach. Przyjrzyjcie się im. Ile jest liści na każdym z nich? Jak wyglądają? Od razu podpowiem, że na groszach liści dębu jest tyle ile groszy dana moneta jest warta. A dodatkowa ciekawostka jest taka, że liście te przedstawiają liście dębu czerwonego, który nie jest naturalnie występującym dębem na terenie Polski. Dlaczego taki okaz reprezentuje polski pieniądz – nie wiadomo.
liście dębu na monetach
Charakterystyka dębu
Rodzime dęby – szypułkowy i bezszypułkowy są drugimi po sośnie najczęściej występującymi drzewami w lasach państwowych. Nie są to jednak jedyne gatunki występujące obecnie w Polsce. Dąb czerwony, przywieziony z Ameryki Północnej, świetnie przystosował się do polskich warunków i obecnie uważany jest za drzewo inwazyjne zagrażające naszym rodzimym dębom. Kolor jego jesiennych liści bardzo spodobał się ogrodnikom dlatego licznie sadzili w prywatnych ogrodach i parkach. Liście dębu mnie również wpadły w oko i wykorzystałam je do przygotowania świątecznych kartek.
Zastosowań liści w artystycznej twórczości dzieci znajdzie się jeszcze wiele. Do dzieła!
Dęby pierwszy raz zakwitają w wieku ok 40 lat albo później. Są wiatropylne. Dęby są jednopienne czyli kwiaty męskie i żeńskie znajdują się na tej samej roślinie. Męskie kwiaty to zwisające wiosną kotki, a żeńskie kwiaty zebrane są po kilka u nasady pędów. Dęby rosną wzwyż do ok 200 lat, później rozrastają się jedynie wszerz – czyli pień drzewa zwiększa swój obwód.
Dąb należy do najstarszych drzew i istnieje na ziemi już od 65 mln lat. Przez wieki botanicy opisali ponad
200 gatunków dębów z różnych stron świata.
Rodzime dęby zrzucają liście na zimę, ale są też takie, które nie pozbywają się liści. Rosną w Basenie Morza Śródziemnego i są to np. dąb ostrolistny oraz dąb korkowy. Ten ostatni jest ciekawym okazem do omówienia, bowiem pozyskuje się z niego korek wykorzystywany np. do tablic korkowych czy zatyczek do wina. Surowcem jest kora dębu. Po okorowaniu odrasta, co pozwala wielokrotnie pozyskiwać ją z jednego drzewa. Podobno zabieg ten nie wpływa na żywotność drzewa, bo zdejmuje się obumarłe cząstki kory, a środek drzewa nadal jest zabezpieczony żywą korą. Szczegółów na ten temat szukajcie w muzeum korka w Hiszpanii niedaleko Barcelony – Museo del Suro. Byłam i polecam.
Museo del Suro. Hiszpania
Supermoce dębu – jaka jest rola dębu w przyrodzie
Dąb źródłem pożywienia
Pierwotnie dęby sadzono jako pasza dla świń. W średniowieczu
wartość dąbrowy nie zależała od ilości drewna znajdującego się w lesie, ale od
liczby świń, które był w stanie wyżywić dębowy las.
Owoce dębu – żołędzie stanowią ważny pokarm dla leśnej zwierzyny. Żołędzie spadają z drzew jesienią i są idealnym pożywieniem przed zimową głodówką. I tu mała dygresja – ludowe powiedzenia mówią, że gdy dąb obrodzi to sroga zima nadchodzi. A jak było w tym roku? Sprawdzimy?
Smakoszami żołędzi są m.in. żubry, łosie, jelenie, dziki, sarny, wiewiórki, myszy, sójki, a także kaczki krzyżówki bardziej znane nam z parkowych okolic.
słonik żołędziowiec
Z żołędziami silnie związany jest owad o wdzięcznej nazwie słonik żołędziowiec (na zdjęciu). Pisze tu o nim bo jego larwy rozwijają się wyłącznie we wnętrzu żołędzi i można go często w okolicach dębów spotkać.
Ale żołędzie nie służą tylko mieszkańcom lasu. Człowiek również korzysta z tego dobrodziejstwa, bowiem przez lata przygotowywano z niego mąkę. Stanowiła dodatek przy wypieku chleba lub innych wyrobów cukierniczych. Ja przetestowałam jeden przepis na ciasteczka z mąką żołędziową (podzielę się nim przy innej okazji), a ciasteczka wyszły zupełnie inne niż znane nam ciasteczka pszenne, bardziej korzenne i sycące.
Dobra dusza dla powietrza
Drzewa żyją dzięki fotosyntezie. Słońce +chlorofil + dwutlenek węgla + woda pozwalają wytworzyć roślinie pożywienie. Ale dla nas istotniejsze jest to, że przy tej okazji wytwarzają tlen, niezbędny do naszego życia. W obecnej dobie zanieczyszczeń środowiskowych warte zauważenia jest również fakt, że drzewa pochłaniają gazy zanieczyszczające powietrze i dzięki temu przyczyniają się do jego oczyszczenia.
Drzewa są również świetnym klimatyzatorem. Rozłożysta korona dębu w szczególności posłuży jako przykład. W upalne dni jego cień nieco ochładza temperaturę wokół, a odparowywana woda z liści dodatkowo nawilża powietrze. Podczas silnych wiatrów ściana lasu czy nawet pojedyncze drzewa zatrzymują wiatry i osłabiają ich moc. Właściwość przydatna zwłaszcza podczas mroźnych zim podczas, których silny wiatr potęguje odczucie zimna przez zwierzęta i ludzi, a także przyczynić się do przemarznięcia roślinności.
Przyjaciel wszystkich
Całe drzewo zapewnia schronienie dla wielu zwierząt. W
jednej z książek przyrodniczych przeczytałam, że badacze naliczyli 1500
gatunków roślin i zwierząt związanych z dębem. Ptaki wiją tu swoje gniazda,
drążą dziuple, kryją się przed drapieżnikami. Gałęzie służą za ławeczkę do
obserwowania otoczenia, miejsce spotkań. Obumarłe konary są siedliskiem
grzybów, owadów, małych gryzoni. Dobrze obserwując drzewo możemy zauważyć
kolejne ciekawe zjawiska.
Liście są miejscem wylęgarnia się larw z rodziny galasówkowatych. Pisze o nich tu bo galasy oprócz bycia pożywieniem dla larwy są również wykorzystywane do innych celów, o których za chwilę.
Na początek o galasach, czyli naroślach na liściach, w których rozwija się larwa owada. Galasy wykorzystywano na kilka sposobów: po pierwsze do garbowania świeżych skór, aby się nie popsuły; w celach leczniczych, o których później oraz w celach piśmienniczych.
Z galasów dębowych produkowano niegdyś atrament. Pozyskana tanina (garbniki) z galasów wymieszana z siarczanem żelaza dawała czarnobrązowy kolorowy płyn. Znalazłam przepis, że w warunkach domowych wystarczy zmiażdżyć galasy na papkę dodać niewiele wody, opiłki żelaza lub zanurzyć gwoździa. Zagotować, ostudzić i atrament gotowy. Tak też uczyniłam i owszem woda zabarwiła się, ale bardziej na brązowo. Może za mało gwoździ, może skład nie ten? Spróbujcie sami dojść do idealnych proporcji. Faktem jest, że kolor atramentu pozostawiony na kartce papieru nie wyblakł przez długi czas.
Drewno dębu jest bardzo wytrzymałe, ciężkie, twarde i odporne na wilgoć. Dodatkowo dzięki taninom, o których już pisałam jest odporne na ataki owadów i grzybów. Dlatego też znalazło powszechne zastosowanie w przemyśle meblarskim i budownictwie. Wikingowie używali drewna dębowego do produkcji swoich długich okrętów, a od dawien dawna w beczkach z drewna dębowego przechowywane jest piwo i wino.
Drewno dębu szypułkowego zanurzone w wodzie przez kilkaset
lat nie gnije, a wręcz zyskuje na wartości. W skutek reakcji garbników zawartych w dębinie z solami żelaza
drewno dębu ciemnieje. Dodatkowo
wzbogaca się o nowe substancje mineralne, które zwiększają jego wytrzymałość.
Takie osuszone drewno nazywane jest polskim hebanem – czarnym dębem. Jest
rzadkie i luksusowe i kosztuje krocie. Co ciekawe zatopione w rzekach i
kopalniach stanowi własność Skarbu Państwa, a w Rosji posiadanie mebli z tego
surowca było niegdyś karane śmiercią (nie dotyczyło to oczywiście samego cara).
A jak ocenić wiek drzewa? Na to pytanie każde dziecko zna prostą odpowiedź po słojach widocznych w ściętym drewnie. A jak to sprawdzić nie ścinając drzewa? I tu przychodzi nam z pomocą dr. Longin Majdecki, który opracował tabelę pozwalającą oszacować wiek drzewa mierząc jego obwód. Poniżej wycinek z obliczeniami dla dębu. Weźcie miarkę do parku i zabawcie się w zgadywanie wieku drzew, a później zweryfikujcie to pomiarem i danymi z tabelki. Dzieci to wciąga. Tabela L. Majdeckiego zawiera pomiary również dla innych gatunków drzew. I tu tworzymy kolejne dziecięce wyzwanie, bo ta sama grubość różnych gatunków drzew nie oznacza tego samego wieku…
wiek dębu
średnica w cm
obwód w cm
20
9
28
40
18
56
70
35
110
100
47
147
120
55
172
Najgrubszy dąb zewidencjonowany w Lasach Państwowych ma obwód 609cm. Ciekawe ile ma lat…
Dębowa supermoc leczenia
W drodze ewolucji rośliny przystosowywały się do
zmieniających się warunków życia. Zmieniały swój wygląd czy skład chemiczny, a wszystko
po to by nie zostać zjedzonym, rozmnożyć się i przetrwać. W przypadku dębu
przykładem mogą być garbniki, które mają chronić drzewo przed grzybami i innymi
szkodnikami.
Człowiek w drodze ewolucji również poszukiwał sposobów na
przetrwanie i próbował różnego pożywienia, zmieniał zachowania i wyciągał wnioski.
Doszło do tego, że odkrył iż niektóre części dębu mają ciekawe właściwości
mogące utrzymać go w lepszym zdrowiu. I tak po wielowiekowych próbach uznano młodą
korę, liście i galasy za lecznicze. Wszystkie zawierają garbniki, które dziś wiemy
to również z badań wykazują właściwości ściągające, antywirusowe i
przeciwzapalne.
Surowce dębu tradycyjne stosowano w leczeniu ostrych biegunek oraz zewnętrznie przy zapalnych chorobach skóry. Nie znalazłam przeciwskazań do stosowania dębu u dzieci o ile dawka zostanie dostosowana do wieku. Trzeba jednak pamiętać, że zbyt duże spożycie dębiny może wyleczyć biegunkę tak, że zakończy się ona zaparciem 🙂
W warunkach surwiwalowej wędrówki zmiażdżone galasy mogą posłużyć jako okład na oparzenia redukując ból i obrzęk, a w przypadku otarć szybko zatrzymać krwawienie.
I jeszcze ciekawostki z ludowych zastosowań dębu jako leczniczego drzewa. Aby uchronić się od bólów pleców zalecano ocierać się plecami o pień dębu. W tym samym celu gałązki dębowe przyczepiano sobie za pas podczas żmudnych prac przy żniwach. Nie sprawdzałam, ale może warto?
I na koniec humorystycznie:
Wierszyki ćwiczące języki
„Ząb zupa zębowa, dąb zupa dębowa” Spróbujcie szybko wypowiedzieć to zdanie i nie wpadnijcie w pułapkę językową 🙂 Miłej zabawy!
PS. W zakładce O roślinach znajdziesz ciekawostki przyrodnicze, m.in. o innym charakterystycznym dla Polski drzewie – lipie. Miłej lektury!
Zwierzęta podróżnicy – czyli o zwierzętach, które lubią???, bardziej muszą podróżować, bo tak ich zaprogramowała natura 🙂
Czternaście ciekawych przypadków podróżników, którzy przemierzają świat. Znajdziecie tu informacje o żółwiach, rybitwach, motylach, krabach, zebrach, reniferach, humbaku, słoniu, pingwinie, zjawie płowej (ciekawe jak wyobrażacie sobie to zwierzę słysząc nazwę?…), łososiach, jaskółkach, flamingach i szarańczy.
Zwierzęta te podróżują w różne strony świata, ale zazwyczaj powodów jest kilka – w poszukiwaniu pokarmu, przezimowania albo w celach rozrodczych.
Prawdziwymi rekordzistami w tym zestawieniu są rybitwa popielata na równi z humbakiem – w ciągu roku przemierzają do 25 tys. kilometrów. Kolejny w zestawieniu będzie żółw morski Karetta z 12 tys. kilometrów. Stawkę zamyka krab czerwony z zaledwie 8 kilometrami.
Przedstawiłam suche dane o tym kto podróżuje najdalej, ale w książce o zwierzętach podróżnikach przeczytacie dużo więcej niż same cyferki. Dowiecie się, które zwierzęta są mistrzami nawigacji i zawsze trafiają do celu. Dowiecie się również dokąd pojechać by zobaczyć czerwona falę zalewającą plażę pewnej wyspy. Dowiecie się również które z tych zwierząt zmienia swój wygląd w trakcie długiej podróży… Tyle na zachętę. Więcej przeczytacie w książce.
Dla ciekawskich małych przyrodników, małych budowniczych czy po prostu ciekawych świata małych czytelników ta książkowa pozycja przybliży/ zainspiruje / pokaże jak różne zwierzęta budują swoje domy. Z jakich materiałów korzystają? Jakie konstrukcje tworzą? I jak sobie z tym radzą? To kilka pytań, na które z pewnością znajdziecie odpowiedzi w książce Zwierzęta architekci.
W książce Zwierzęta architekci znajduje się charakterystyka gniazd / domów 14 zwierząt z różnych stron świata. Są i spotykane w Polsce bociany białe, są pszczoły miodne, bobry i pająki. Ale też dowiemy się jak wygląda gniazdo kolibra, dom szympansa, termitów czy kolorowego motyla – dadaida wędrownego. Dadaid wędrowny pojawia się w innych książkach z tej serii (Zwierzęta lekarze, Zwierzęta podróżnicy), więc pod różnymi aspektami jest ciekawym okazem do poznania.
Dla przykładu:
Wiecie, że termitiery mogą osiągać nawet 8 metrów wysokości? A kolonie termitów mogą liczyć nawet 3 miliony mieszkańców? I to, że termity nie opuszczają swojego gniazda i nie wychodzą na światło dzienne? Drążą zatem podziemne tunele do sąsiednich drzew w celu pozyskania budulca do budowy termitiery.
Teraz o pająkach. Wiedzieliście, że niektóre pająki mogą produkować do 7 różnych rodzajów sieci pajęczych, w zależności od celu zastosowania? Do stworzenia konstrukcji pajęczyny jedna, nić do łapania ofiar to druga, nici do wzmocnienia konstrukcji to trzecia i tak dalej….
I o wdzięcznym kolibrze – najmniejszym ptaszku świata. Jego gniazdko to mieszanka gałązek, włókien roślinnych, piór, sierści, mchu, listków, kawałków kory i sieci pajęczej. Dużo jak na mini ptaszka wielkości kilku centymetrów i o wadze do 20 gramów?
Więcej takich ciekawostek o zwierzętach przeczytasz w książce Zwierzęta architekci. Lektura na parę dobrych wieczorów i dobry punkt startowy do pogłębienia wiedzy o zwierzętach.
A jeśli chcesz czytać więcej o przyrodzie, poznawać naturę jeszcze bardziej, to zajrzyj do zakładki Książki. Znajdziesz tu wiele pozycji książek przyrodniczych dla dzieci.
Autorzy: Daniel Nassar, Julio Antonio Blasco
Tłumaczenie: Agnieszka Czujkowska, Andrzej Kruszewicz
Na ostatnich targach książki wpadła mi w ręce pozycja pod intrygującym tytułem Zwierzęta lekarze. Co one takiego robią? Jak się leczą? Jakich roślin lub innych materiałów używają do zabiegów leczniczych? Takie oto pytania postawiłam sięgając po tę pozycję.
Z książki zwierzęta lekarze dowiecie się o 14 zwierzętach z różnych stron świata, które w różnoraki sposób wykorzystują naturę do ochrony przed pasożytami, bakteriami czy niestrawnością. Wykorzystywana przez zwierzęta glina, żywica czy trawa mają każda swoje konkretne zastosowanie i służą określonym zwierzętom. I tak dla przykładu możecie w książce przeczytać:
Kapucynki
Małpki kapucynki wykorzystują rośliny z właściwościami zwalczającymi pasożyty bytujące na ich skórze. Rozdrabniają wybrane części tych roślin, mieszają je ze śliną i rozprowadzają powstałą papkę po swoim ciele. Inna opcja to wykorzystanie części rośliny jako grzebień. Ciekawe w tym jest nie tylko to, że wykorzystują kilka różnych roślin (rośliny z rodziny pieprzowatych, powojnik, owoce cytrusowe, liporzesznik), ale też wiedzą które ich części są najskuteczniejsze w walce z pasożytami (liście, miąższ/sok, nasiona).
Papuga ara
Papuga ara jest roślinożerna i nierzadko zjada rośliny zawierające substancje toksyczne. Nie stanowią one dla ar zagrożenia, bowiem nauczyła się je likwidować. Jak? Od czasu do czasu zjada glinkę. Glinka ta w układzie pokarmowym papug wiąże i neutralizuje toksyny, które są później wydalane z organizmu. A na marginesie glinki zawierają dużo minerałów, które również są przyswajane przez organizmy papug i uzupełniają jej roślinną dietę.
Mrówka rudnica
Mrówka rudnica, często spotykana w polskich lasach o charakterystycznym czarno rudawym ubarwieniu. Buduje mrowiska w formie kopców. Ziemia z podziemnych korytarzy wynoszona jest na powierzchnię i dzięki temu kopce rosną i rosną. Mrówki tworzą kolonie liczące nawet 100 tysięcy robotnic i 100 królowych. Jest kim się opiekować, kogo chronić i jest komu pracować. Dla zabezpieczenia swego gniazda przed zabójczymi grzybami i bakteriami, mrówki rudnice znoszą do swojej siedziby żywicę drzew iglastych. W jednym mrowisku może jej być nawet 20 kg! Żywica pełni dla drzew funkcję odkażającą i zabezpieczającą uszkodzone drzewo przed wniknięciem bakterii i grzybów. Mrówki dokładnie te same właściwości wykorzystują zanosząc ją do swoich mrowisk i szczególnie dbale umieszczają je wokół młodych larw.
Książka Zwierzęta lekarze ciekawie opisuje mechanizmy działania zwierząt i wykorzystywania różnych naturalnych sposobów na swoje zdrowotne problemy.
Wydawnictwo Esteri stworzyło serię książek ukazującą zwierzęta również pod innym kątem. Są zwierzęta architekci, zwierzęta podróżnicy i zwierzęta muzycy. Warto sięgnąć po każdą z nich. Zawierają opisy zwierząt pod kątem tematu danej książki. Nie jest to encyklopedia, z której dowiecie się wszystkiego o danym gatunku, ale wybiórczo ciekawostki związane z tematem przewodnim.
Inne pozycje książkowe z przyrodą w roli głównej znajdziesz w zakładce Książki.
Tytuł: Zwierzęta lekarze
Autorzy: Angie Trius i Mark Dora
Tłumaczenie: Agnieszka Czujkowska i Andrzej Kruszewicz
W tym wpisie będzie o lipie – drzewie, które kojarzy się z miodem, polską wsią i miejskimi alejami. Niestety zdarza się, że szkolne dzieci nie potrafią rozpoznać tego charakterystycznego drzewa i nie wiedzą o nim nic. Nie wiem dokładnie jak przebiega edukacja przyrodnicza w szkole pod tym kątem, ale jeśli jest, to bardzo mało zostaje tym dzieciakom w głowach.
A zatem, za pomocą krótkich haseł przekażę tu co wiem, wyczytałam, usłyszałam…. Niech wiedza o roślinach i ciekawostki z nią związane idą w świat…
O kwiatach lipy
Lipa zaczyna kwitnąć w czerwcu, w zależności od regionu i odmiany kwitnie aż do lipca, stąd pochodzi nazwa miesiąca lipiec – czas przypadający na pełnię kwitnienia lip
Kwiaty są białe, pachną bardzo intensywnie i słodko, są miododajne, licznie odwiedzane przez pszczoły, od których możemy pozyskać miód lipowy
Wysuszone kwiaty to często składnik herbatek stosowanych w czasie przeziębień. Właściwości kwiatów lipy działają napotnie i kojąco na rozdrażniony układ nerwowy. Działanie mają łagodne i dlatego są świetne do stosowania u dzieci. Działają też łagodząco na skórę i mogą z powodzeniem być stosowane w kąpielach dziecięcych.
W Polsce występują 3 gatunki lip: szerokolistna, drobnolistna i srebrzysta; dwie pierwsze posiadają właściwości lecznicze. Liść lipy srebrzystej ma biało filcowany spód liścia i kwiatów z niej nie ma co zbierać bo napój nie będzie ani smaczny ani nie przysporzy się zdrowiu Właściwości lecznicze mają lipa szerokolistna i drobnolistna, różnią się między sobą porą kwitnienia i wielkością liści
Kwiaty lipy zawierają słodki nektar, który wabi pszczoły
Ten inny listek przy kwiatostanach to podsadka, taki spadochron ułatwiający rozsiewanie nasion które się zawiążą w miejscu kwiatów
Owocami lipy są orzeszki zawierające nasiono. Wyglądają jak pałeczki do mini bębenków.
Z orzeszków lipowych można wytłoczyć olej, próbowano również stworzyć czekoladowe przysmaki
Orzeszki można również marynować jak kapary
Orzeszki to ulubiony pokarm kowali bezskrzydłych
O liściach lipy
Liście przypominają kształtem serce
Młode liście są jasnozielone, w miarę upływu sezonu ciemnieją, a na jesieni przebarwiają się na żółto i opadają
Na spodzie liście mają charakterystyczny pęczek rudych włosków u zbiegu nerwów, u różnych gatunków lip owłosienie może się różnić
Jasnozielone, młode liście lipy mają smak delikatnej sałaty. Można je jeść wczesną wiosną lub pozyskiwać z narośli przy pniach drzew w późniejszym okresie.
Niegdyś, w czasach głodu wysuszone liście proszkowano i dodawano do mąki
Liście mogą również posłużyć jako zawijka do gołąbków lub innych potraw
Liście lipy znajdują się na chorwackich monetach, bowiem nasz grosz to w Chorwacji lipa. A nasza złotówka to u nich kuna. Mamy zatem ciekawy przykład wpływu przyrody na politykę monetarną:) A genezą były następujące fakty: niegdyś w Chorwacji skóry kun były środkiem płatniczym, a lipy są silnie zakorzenione w chorwackim folklorze.
I jeszcze na koniec inspiracja jak można ich użyć do pakowania skarbów.
O drzewie lipowym
To długowieczne drzewo, żyją nawet 500 lat
Najstarsza lipa w Polsce, wiek szacowano na ok 600lat, znajdowała się w Cielętnikach w woj. Śląskim, niestety pokonana została przez wichurę w 2017r.
Osiągają wysokość 30 metrów, to tyle ile 10 piętrowy blok
Młoda kora jest gładka i szarobrązowa, z wiekiem pęka; z niższych części pnia puszczają młode odrosty
Z kory lipy pozyskuje się łyko, z którego wyplatano kosze, kapcie i kapelusze
Świeżo odarte łyko łagodzi ból po oparzeniu
Drewno lipowe jest bardzo miękkie, idealne do rzeźbienia i wyrobu instrumentów muzycznych np. fletów. Ołtarz Wita Stwosza w kościele Mariackim został wykonany z drewna lipowego
Z pni lipowych wykonywano ule
Z popiołu drzewa lipowego wytwarza się węgiel do rysowania
Dawni Słowianie wierzyli, że lipa chroni przed piorunami i mocą złych duchów, a dotknięcie jej pnia uzdrawia
Na św. Jana przyozdabiano domostwa gałązkami lipowymi, aby chronić je przed chorobą, podobnie doczepiano gałązki do kapeluszy
Lipa traktowana jako drzewo święte, często ozdabiane kapliczkami i obrazami świętych.
Drzewa lipowe sadzone były blisko domostw, w centralnej części osady ku czci opiekuńczych bóstw. Drzewa sadzono przy okazji narodzin dziecka i w kolejnych ważnych wydarzeniach z życia mieszkańców. I tak powstawały lipowe aleje i gaje.
Dorodne lipy sadzone przez Jana III Sobieskiego, króla ogrodnika, stały się pomnikami przyrody.
I co do wierzeń , to lipa niegdyś traktowana była niemalże jak kwiat paproci w noc świętojańską – liść lipy zerwany w tę noc gwarantował spełnienie wypowiedzianego na głos życzenia w ciągu najbliższego roku
Z ciekawych jeszcze ludowych zapisów znalazłam informację, że lipa była wykorzystywana do leczenia nocnego moczenia u dzieci. W jakiej formie? Otóż dzieci miały przeskakiwać pień lipy z wydrążonym środkiem przez 9 kolejnych dni… Ciekawa jestem skuteczności… Podobnie zastanawiam się na skutecznością wierzenia, iż noszenie gałązek lipowych ułożonych w kształcie krzyża chroni przed zranieniem mieczem, toporem.
Zapamiętajcie choć kilka ciekawostek, a urozmaicicie sobie wędrówkę po miejskich lipowych alejach lub leśnych ścieżkach. Dobrej zabawy w plenerze!
Dwa superproste przepisy na lemoniadę z nutą lipowych kwiatów
O lipie, skojarzeniach i zastosowaniachprzeczytasz tu, a jak najdzie Cię ochota na pyszny kwiatowy napój to sprawdź te dwa przepisy, a nie pożałujesz 🙂
Aromatyzowana woda kwiatowa
Świeże kwiatostany lipy zalać zimną wodą i odstawić na minimum godzinę. I prosta zależność – im więcej kwiatów użyjemy i im dłużej będą się macerować tym bardziej aromatyczny napój uzyskamy.
Syrop z kwiatów lipy
Składnik na lipowy syrop:
1 litr zimnej wody
1 kg cukru
Sok z 1 cytryny
Kilka garści kwiatostanów lipy , im więcej kwiatów, tym bardziej esencjonalny będzie syrop
Ugotuj syrop z wody i cukru. Do syropu dodaj sok z cytryny i zamieszaj. Gorącym syropem zalej kwiatostany lipy, tak aby syrop dokładnie je przykrył. Odstaw na 2-3 dni do naciągnięcia. Mieszaj co najmniej raz dziennie. Następnie oddziel na sicie kwiaty od syropu. Odcedzony syrop ponownie zagotuj i rozlej do wyparzonych butelek.
Można również przygotować mniejszą porcję na bieżące potrzeby, odstawić na krócej i zużyć w ciągu kilku dni. U mnie bardziej sprawdza się właśnie ta wersja.
Jak opatrzeć ranę w plenerze i zrobić naturalny roślinny plaster?
Krótko i na temat. Jesteśmy na wycieczce w terenie. Nieopatrznie u nas lub na skórze naszego dziecka pojawia się rana wynikająca z zadrapania czy otarcia. Krew specjalnie nie tryska, więc na pierwszy rzut oka jest szansa na przeżycie 🙂 I pojawia się pytanie. Jak taką ranę zabezpieczyć?
Z pomocą przyjdą nam najpospolitsze rośliny, które spotykamy w terenie. Moim patentem na takie rany jest:
Zamiast plastra użyjemy:
Liść krwawnika
Liść babki lancetowatej lub babki zwyczajnej
liść pięciornika gęsiego
duże liście szczawiu lub lipy, pędy pokrzywy, ewentualnie bandaż lub kawałek tkaniny
Oczywiście surowce, których będziemy używać powinny być czyste, bez piachu, najlepiej opłukane w wodzie. Jeśli brakuje nam czystej wody to można wykorzystać ślinę.
Wybrane tu rośliny posiadają właściwości bakteriobójcze oraz wspomagają gojenie się ran.
Babka lancetowata posiada aukubinę, która ma działanie odkażające, dodatkowo zawiera śluzy, które pomagają utrzymać odpowiednią wilgotność gojącej się rany.
Krwawnik hamuje krwawienia, działa przeciwzapalnie i bakteriobójczo poprzez zawartość w nim garbników i olejku eterycznego.
Podobnie pięciornik kurze ziele zawiera m.in. garbniki, dzięki którym hamowane jest krwawienie.
Krwawnik/ babkę / pięciornik gęsi rozgnieść tak, aby puściły sok. Utworzyć kulkę i przyłożyć do rany. Owinąć dużym liściem opatrunkowym np. szczawiu lub lipy.
Ogonkiem liścia można zrobić dziurkę w liściu i tak zabezpieczyć przed odpadnięciem, lub owinąć np. pędami pokrzywy (te starsze, kwitnące mają pędy bardziej włókniste i nadają się jako zamiennik sznurka. Aby straciły swą parzącą moc należy pognieść ją chwilę w rękach – to dla odważnych. Ale można też ugnieść pędy przez materiał i w ten sposób darować sobie piekące doznania ze spotkania z pokrzywą)
Jajko – cud natury, daje początek życiu, symbol zmartwychwstania Jezusa i nadzieja na wieczne życie. W okresie Świąt Wielkanocnych jajka się maluje, święci i w końcu zjada. Jajka są nieodłącznym elementem tego okresu w polskiej tradycji, więc warto znać jego tajemnice. Pomocna w tym zakresie będzie książka pt. „Jajko” autorstwa Britty Teckentrup. Książka dla dzieci, ma ładne ilustracje i poręczny format (nieco mniejsza niż kartka A4). Tekst opisujący dane zagadnienie jest krótki, ale zawiera istotne informacje do zapamiętania przez czytelnika. Z pewnością nie jest to encyklopedia, z której dowiemy się wszystkiego.
Z jednej strony poznajemy uzasadnienie dla spraw wydawałoby się oczywistych, czyli dlaczego jajko jest zaokrąglone, ma szpic albo i nie, ma kolor, ciapki albo ich nie ma wcale. Zaglądamy do wnętrza jaja, poznajemy najbardziej charakterystycznych reprezentantów znoszących jaja. Jest o przedstawicielach największego jaja, najmniejszego i tych pośrednich.
Poznajemy różne kształty gniazd ptaków i ich właścicieli
Dowiadujemy się co to jest oologia i kaliologia. Czy to hasła do krzyżówek? 🙂
Jaja nie są unikalne tylko dla ptaków, dlatego autorka porusza również tematykę jaj u płazów, gadów czy SSAKÓW. Tak! Dwóch przedstawicieli ssaków znosi jaja. Wiecie które? Jeśli nie to w książce ”Jajo” znajdziecie odpowiedź również i na to pytanie.
A na koniec autorka wspomina o znaczeniu jaj w religii, mitologii i baśniach. Czyli oprócz technicznej (biologicznej) wiedzy o jajkach, mamy okazję dowiedzieć się trochę więcej o ich znaczeniu i licznych powiązaniach w kulturze.
Autor: Britta Teckentrup
Tłumaczenie: Hanna Bartoszewicz
Wydawnictwo Agora, 2019
88 stron
O innych książkach z przyrodą w roli głównej przeczytasz TU.
Wiosna… kwiaty… Przyroda budzi się do życia. I motyle…
Jednym z pierwszych motyli, które można spotkać w porze wiosennej jest latolistek cytrynek. Zdarza się, że już w lutym podczas ciepłych dni wychodzą ze swoich kryjówek. Rośliny jeszcze pod białą pierzyną śnieżną, a cytrynki w najlepsze łopocą swymi skrzydłami w kolorze cytryny. Raczej krótki ich wtedy żywot, ale miło na duszy, bo zwiastują wiosnę.
Taki pierwszy motyl u progu wiosny przykuwa uwagę i jest pretekstem do rozmowy o motylach w ogóle i szczególe. Pomocna w tej dyskusji będzie świetna książka o tytule „Gąsienice w czekoladzie i inne tajemnice motyli” autorstwa Krzysztofa Pabisa.
Książka składa się z 45 przeróżnych pytań dotyczących motyli.
Na początku są podstawy, czyli co to jest motyl i jak przebiega cykl jego życia. Ten element szczególnie jest mi bliski, bo przedstawiony został na przykładzie pawika, który żeruje na niezwykle cenionej przeze mnie pokrzywie. (pisałam o niej tu)
Każda kolejna kartka książki to nowe pytanie i nowe ciekawostki.
Po co motylom skrzydła? Czy aby tylko do latania z kwiatka na kwiatek?
Gdzie mieszkają motyle? Czy spotkamy je na pustyni, na kaktusach? A w wodzie jeziora?
Czy motyl może złapać grypę? Czy powinniśmy bać się motyli?
Pytań jest mnóstwo. Tekst napisany jest w zrozumiałym dla dziecka języku, na każdej stronie znajduje się po kilka ilustracji obrazujących omawiany temat. Raz jest na poważnie, a raz z odrobiną żartu. Ilustracje pięknie odzwierciedlają różnorodność motyli, dbałość o detale jest duża.
Czy motyle są smaczne? Czy śpiewają serenady? Czy mogą ścigać się z samochodami? Czy przelecą nad Atlantykiem? Czy potrafią rozbijać namioty? I w końcu odpowiedź na intrygujący tytuł książki – czy gąsienica zje twoją czekoladę?
To tylko namiastka tego co jest w książce. Pytań jest więcej, a lektura wciąga. Nie pamiętam, by takich rzeczy uczyli w szkole. Myślę zatem, że warto zapoznać się z tą pozycją, poszerzyć swoją wiedzę i pokazać dziecku fascynująca przyrodę.
znie odwiedzane przez pszczoły, od których możemy pozyskać miód lipowy
liściem opatrunkowym np. szczawiu lub lipy.
